Blog door Anton Horeweg

Alle leraren weten het. Op mijn school wordt gepest. De cijfers uit onderzoek geven dat jaar in jaar uit aan. Veel leraren denken ‘Maar niet in mijn klas.’ Dat is een begrijpelijke reactie, zeker als je tégen pesten bent. Het blijkt echter telkens weer, dat pesten kortere of langere tijd in élke klas voorkomt. Helaas gebeurt pakweg 80% van het gepest buiten het zicht van de leraar, dus het is heel logisch dat je denkt ‘Maar niet bij mij.’ Bedenk dus telkens dat je heel alert moet zijn, maar heb niet de illusie dat je alles kunt voorkomen.

Er zijn een aantal risicofactoren die de kans op pestgedrag vergroten:[1]

• De kans op pesten en agressief gedrag is groter op scholen waar de leraren het niet naar hun zin hebben of waar veel verloop is onder de leraren.
• Als leraren hun eigen regels maken en die regels bovendien niet consequent uitvoeren, leidt dat tot problemen. Dat is logisch, want waar voor leerlingen geen duidelijkheid is, ontstaan altijd problemen.
• Als er slecht toezicht is tijdens bijvoorbeeld pauzes is dat ook een risicofactor.
• Hetzelfde geldt wanneer pesten door leraren niet gezien wordt of wanneer zij het pesten bewust negeren.
• Een onveilig klassenklimaat is een voedingsbodem voor pestgedrag.
• Als je als leraar laar merken dat je een leerling niet leuk vindt zal je klas zal dit onbewust oppikken. Als de leraar een hekel heeft aan een leerling, dan is dat een vrijbrief voor de rest om de leerling ook niet leuk te vinden.

Hoewel herkennen van pestgedrag niet meevalt, omdat het stiekem gebeurt, is er een aantal signalen waar je als leraar alert op kunt zijn:[2]

• Een leerling in je klas is plotseling stil(ler) en meer teruggetrokken.
• De leerling haalt ineens slechte cijfers.
• Een leerling lijkt (ineens) volkomen genegeerd te worden.
• In de les hoor je venijnige opmerkingen: ‘Wat een leuke oorbellen. Dat had ik van jou niet verwacht.’
• Een leerling in je klas wil ineens niet meer naar school of heeft het niet meer naar zijn zin.
• Iedereen wordt uitgenodigd voor een feestje, behalve één.
• Een leerling krijgt geen likes op social media of mag niet in de klassenapp.
• De leerling krijgt veel negatieve comments op social media.
• Een leerling in de klas wordt steevast niet gekozen als de leerlingen zelf groepjes mogen maken.
• Een leerling spijbelt ineens.
• Een leerling in je klas komt meestal vrolijk binnen, maar aan het eind van de dag is hij somber.[3]
• Een leerling reageert vaak niet adequaat op sociale situaties en heeft weinig vrienden. Wees extra alert op pestgedrag.

Naast deze signalen die je soms kunt zien in je klas, is het ook goed om op de hoogte te zijn van de nieuwste mogelijkheden om te pesten. Pesters blijken vindingrijk en hun arsenaal breidt zich telkens uit. Er zijn verschillende vormen van pesten: verbaal pesten, fysiek pesten, materieel pesten, relationeel pesten en onlinepesten.

Hierna volgt een korte uitwerking van een aantal veelgebruikte ‘methoden.’

Verbaal pesten: de meest voorkomende vorm. Een leerling scheldt een ander leerling uit, maakt vervelende opmerkingen, maakt een ander belachelijk, enz.

Fysiek pesten: iemand slaan, schoppen, duwen, enz.

Materieel pesten: een leerling maakt de spullen van een ander kapot, verstopt ze of eist ze op.

Relationeel pesten: dit houdt in dat de pester een ander probeert buiten te sluiten, door bijvoorbeeld klasgenoten tegen de gepeste op te zetten. Dit kan door het vertellen van onjuiste verhalen of valse beschuldigingen.

Digitaal pesten: pesters gebruiken dan het internet, bijvoorbeeld sociale media, of pesten elkaar door vervelende berichten via de smartphone te sturen. Digitaal pesten (foto’s, teksten of video’s via bijvoorbeeld WhatsApp, Telegram, Instagram, Snapchat of Signal) van leerlingen, zijn prima geschikt voor dit doeleinde. Het klassieke roddelen dat voorheen op het schoolplein plaatsvond, heeft zich verplaatst naar allerlei online kanalen: de zogenoemde ‘juicekanalen’. Zowel leerlingen als docenten worden hier op onfrisse manier besproken. Het kan bijvoorbeeld zijn dat een leraar bekend komt te staan omdat hij een relatie zou hebben met jongere leerlingen. Of dat een meisje te huur is voor seks in het fietsenhok.

Pesten is een vrijwel onuitroeibaar fenomeen. Soms kun je het herkennen, als je alert bent en op de hoogte van de nieuwste ‘trends.’ Pesten uitroeien is een illusie, want zelfs op de werkvloer gaat pesten verder. 2,6 miljoen(!!) Nederlanders worden gepest op hun werk. Wat zeker helpt is actief stelling nemen: preventief en ook als er iets blijkt te spelen. In andere blogs kun je daar meer over lezen. Wat je als leraar zéker kunt doen is vierkant achter de gepeste staan en die steunen. Dat laatste gebeurt niet altijd en blijkt nog traumatischer dan het pesten zelf.

[1] Horeweg, A. (2024). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Basisboek preventief werken met jongeren. Leuven: Lannoocampus.

[2] Horeweg, A. (2024). Gedragsproblemen in de klas in het voortgezet onderwijs. Basisboek preventief werken met jongeren. Leuven: Lannoocampus.

[3] Michiels, Kuppens en Grietens (2010).